Cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua (TIA)

Contents

Tổng quan về cơn Thiếu máu não cục bộ thoáng qua

Cơn Thiếu máu não thoáng qua (tên tiếng anh: transient ischemic attack, viết tắt: TIA) là tình trạng giảm hoặc mất cung cấp máu não cục bộ tạm thời, biểu hiện bằng các triệu chứng thần kinh khu trú diễn ra đột ngột và đặc biệt tự hồi phục hoàn toàn trong vòng 24 giờ. Hầu hết cơn TIA thường chỉ kéo dài dưới 5 phút và trung bình diễn ra khoảng 1 phút. Tuy nhiên, cơn Thiếu máu não thoáng qua được xem là một trong những cảnh báo đột quỵ sắp xảy ra. Đặc biệt, đối với những người từng bị đột quỵ, cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua có thể là dấu hiệu cảnh báo tái đột quỵ trong tương lai gần.

Hiện nay, định nghĩa TIA đã có sự thay đổi: “TIA- Cơn rối loạn chức năng thần kinh ngắn do Thiếu máu khu trú ở não, võng mạc, với lâm sàng không kéo dài hơn một giờ và không có bằng chứng nhồi máu cấp”. Như vậy cần có bằng chứng hình ảnh học (MRI não) trước khi chẩn đoán xác định.

Theo Hiệp hội Đột quỵ Thế giới, khoảng 1/3 người bị đột quỵ đã từng xuất hiện cơn Thiếu máu não cục bộ thoáng qua, trong số đó có khoảng 12% trường hợp đã tử vong chỉ trong vòng 1 năm. Tỷ lệ đột quỵ thật sự ở những người xuất hiện cơn thiếu máu não thoáng qua cụ thể như sau:

Tỷ lệ xảy ra đột quỵ sau 7 ngày là 11%.
Tỷ lệ xảy ra đột quỵ trong vòng 90 ngày là 9% – 17%.
Tỷ lệ xảy ra đột quỵ trong 5 năm tiếp theo là 24% – 29%.

Nguyên nhân gây Thiếu máu não

Cơn Thiếu máu não thoáng qua có cùng nguyên nhân với đột quỵ nhồi máu não. Sự gián đoạn tạm thời của dòng máu chảy lên não do có cục máu đông hoặc động mạch não bị chít hẹp là nguyên nhân dẫn đến cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua.

Cụ thể, các mảng xơ vữa tích tụ gây hẹp động mạch não hoặc cục máu đông hình thành ở động mạch não hay tại bất kỳ vị trí nào trong cơ thể (thường gặp nhất ở tim) nhưng có xu hướng di chuyển đến các động mạch, sẽ làm giảm lưu lượng máu chảy lên não gây ra TIA.

Các yếu tố nguy cơ dẫn đến cơn TIA bao gồm:

Các yếu tố không thể thay đổi

Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người mắc đột quỵ hoặc TIA thì tỷ lệ mắc TIA sẽ cao hơn so với người bình thường.
Tuổi tác: tuổi càng cao, nguy cơ xuất hiện TIA càng cao, đặc biệt sau 50 tuổi.
Tiền sử bị Thiếu máu não thoáng qua trước đó: Một người đã từng trải qua cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua sẽ có nguy cơ tái phát bệnh cao. Đồng thời, đối tượng này sẽ có nguy cơ đột quỵ cao hơn người bình thường.
Bệnh hồng cầu hình liềm: gây ra bởi các tế bào hồng cầu bị biến dạng, có hình lưỡi liềm thay vì hình đĩa lõm 2 mặt như bình thường. Những tế bào hồng cầu hình liềm này cứng và dính, dễ bị mắc kẹt trong các mạch máu nhỏ, gây tắc nghẽn.

Các yếu nguy cơ có thể thay đổi

Tăng huyết áp: Người bị tăng huyết áp sẽ có nguy cơ bị Thiếu máu não thoáng qua cao hơn người bình thường. Kiểm soát tốt huyết áp sẽ giảm nguy cơ mắc TIA.
Bệnh đái tháo đường (tiểu đường): Bệnh tiểu đường là nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng Xơ vữa động mạch do tích tụ chất béo trên thành động mạch.
Bệnh lý về tim mạch: Bao gồm bệnh suy tim, dị tật tim, nhiễm trùng tim hoặc nhịp tim không bình thường.
Bệnh động mạch cảnh: xơ vữa mạch cảnh gây tăng nguy cơ TIA, đột quỵ.
Thừa cân, béo phì, rối loạn lipid máu: Người thừa cân, béo phì , rối loạn lipid máu sẽ có quá trình trao đổi chất (đặc biệt là sự chuyển hóa đường, mỡ) bất thường làm gia tăng nguy cơ hình thành Xơ vữa động mạch và nguy cơ xơ cứng mạch máu não. Bên cạnh đó, người thừa cân, béo phì sẽ có nguy cơ tăng Huyết áp cao hơn người bình thường , vì vậy đối tượng này rất dễ bị Thiếu máu não cục bộ thoáng qua và đột quỵ não.

Triệu chứng

Các triệu chứng của cơn Thiếu máu não thoáng qua xảy ra đột ngột và hầu hết biến mất trong vòng một giờ, hiếm khi các triệu chứng kéo dài đến 24 giờ. Các triệu chứng giống với các dấu hiệu sớm trong một cơn đột quỵ:

Yếu, tê hoặc liệt ở một bên cơ thể
Lú lẫn, khó nói hoặc khó hiểu người khác đang nói gì
Nhìn mờ hoặc mất thị lực ở một hoặc cả hai mắt
Chóng mặt
Đau đầu dữ dội không rõ nguyên nhân.
Mất thăng bằng hoặc mất sự phối hợp cơ thể

Một người có thể bị cơn Thiếu máu não thoáng qua nhiều lần với các triệu chứng giống hoặc khác nhau.

Chẩn đoán

Dựa vào triệu chứng lâm sàng, thời gian phục hồi.
Chẩn đoán hình ảnh học: MRI não-mạch não (loại trừ tổn thương xuất huyết não, nhồi máu não cấp, phát hiện hẹp – tắc hệ thống mạch máu não)

Điều trị

Chống kết tập tiểu cầu: Aspirin 50 – 325mg/ngày.
Có thể thay thế bằng Clopidogrel 75mg/ngày.
Kiểm soát huyết áp: duy trì huyết áp ở mức ≤ 140/90mmHg.
Thuốc hạ Lipid máu nhóm Statin: có tác dụng hạ Lipid máu, chậm tiến triển mảng vữa xơ và giảm nguy cơ đột quỵ.
Điều trị các yếu tố nguy cơ.

Phòng ngừa

Tập thể dục: tập thể dục thường xuyên, kiểm soát cân nặng
Chế độ ăn: giảm muối và tăng kali (nếu Kali máu không tăng) giúp hạn chế tăng huyết áp. Ăn nhiều rau, củ, quả, hạn chế mỡ động vật.
Hạn chế bia, rượu. Bỏ thuốc lá nếu đang hút thuốc lá.
Béo phì: nên duy trì chỉ số khối cơ thể (BMI) 18,5-25. Với trường hợp BMI trên 30 cần có biện pháp giảm cân.
Khám sức khỏe định kỳ 6 tháng/ lần phát hiện các yếu tố nguy cơ.
Xử lý triệt để yếu tố nguy cơ nếu có thể:
- Rối loạn lipid máu: kết hợp chế độ ăn hợp lý với điều trị bằng Statin, có thể phối hợp nhóm Fibrat nếu cần để đưa lipid máu về mức bình thường.
- Đái tháo đường: Kết hợp điều chỉnh chế độ ăn với dùng thuốc kiểm soát đường máu.
- Rung nhĩ: tư vấn cho bệnh nhân có rung nhĩ biết cách tự phát hiện dấu hiệu nghi ngờ cơn rung nhĩ.
- Hẹp mạch cảnh không triệu chứng: phẫu thuật bóc nội mạc mạch cảnh hoặc đặt Stent mạch cảnh khi có hẹp trên 70% trên siêu âm Doppler hoặc trên 60% trên phim chụp mạch số hóa xóa nền.

Bài viết được thực hiện bởi BS. Lê Minh Toàn & ĐD. Huỳnh Văn Thành, Khoa Cấp Cứu, Bệnh viện Hoàn Mỹ Cửu Long.

Tài liệu tham khảo

Mayo Clinic (2022), Transient ischemic attack (TIA) – Symptoms and causes. (2022)
NHS Choices. (2024), Overview – Transient ischaemic attack (TIA).
Transient Ischemic Attack (TIA). (2024). National Institute of Neurological Disorders and Stroke.
Transient Ischemic Attack (TIA). (2024). Www.stroke.org