Thiếu máu, thiếu sắt (TMTS) là gì? Sắt là vi chất rất quan trọng trong việc duy trì nhiều chức năng của cơ thể, nhất là trong quá trình cơ thể sản xuất hemoglobin (là phân tử vận chuyển oxy của tế bào hồng cầu trong máu). Thiếu máu thiếu sắt xảy ra do cơ thể không được cung cấp đủ sắt đáp ứng nhu cầu tạo hemoglobin.

Hội chứng Thiếu máu được định nghĩa là một sự giảm sút khối lượng hồng cầu trong tuần hoàn, tùy thuộc tuổi và giới tính, theo WHO thiếu máu khi:

• Hb<11g/dL ở người lớn tuổi
• Hb<12g/dL ở phụ nữ
• Hb<13g/dL ở nam giới

Nguyên nhân Thiếu máu thiếu sắt

• Giảm cung cấp sắt
  • Do chế độ ăn uống bao gồm chế độ ăn chay, không có thực phẩm giàu chất sắt; uống nhiều sữa bò mỗi ngày làm giảm hấp thu chất sắt trong thực phẩm.
  • Do những bệnh lý gây giảm hấp thu sắt như phẫu thuật cắt bỏ tá tràng/cắt dạ dày; Bệnh viêm ruột (viêm hồi tràng-hỗng tràng, viêm ruột tự miễn…); Viêm dạ dày do Helicobacter pylori…
• Tăng nhu cầu sắt: Trẻ em, trẻ sinh non; một số bệnh lý mạn tính, hóa trị liệu…
• Mất máu: kèm theo các nguyên nhân gây chảy máu từ đường tiêu hóa, tiết niệu…
• Rối loạn chuyển hóa sắt bẩm sinh: xảy ra khi cơ thể không tổng hợp được transferrin vận chuyển sắt.
• Nguyên nhân khác: Phẫu thuật, chấn thương; Sử dụng thuốc chống viêm không steroid kéo dài;
• Thường gặp nhất ở trẻ em là nhiễm ký sinh trùng (giun sán).

Triệu chứng của bệnh Thiếu máu thiếu sắt

Người bệnh Thiếu máu mà không nhận ra, có thể được chẩn đoán khi xét nghiệm các tình trạng bệnh khác hoặc kiểm tra sức khỏe tổng quát. Triệu chứng phổ biến nhất của bệnh thiếu máu là mệt mỏi.

Người bệnh cảm thấy mệt mỏi, hoa mắt Chóng mặt khi thay đổi tư thế, tức ngực, giảm khả năng hoạt động thể lực và trí lực.

Các xét nghiệm cần thực hiện

• Tổng phân tích tế bào máu
• Nồng độ Ferritin huyết thanh, sắt huyết thanh
• Transferrin hoặc tổng khả năng liên kết sắt (TIBC)
• Máu trong phân
• Xét nghiệm nước tiểu tìm máu hoặc hemoglobin
• Và một số xét nghiệm khác tìm nguyên nhân gây bệnh Thiếu máu, thiếu sắt

Khi nguyên nhân Thiếu máu không rõ ràng, người bệnhcó thể được làm thêm một số xét nghiệm chuyên sâu theo tư vấn của các bác sĩ huyết học.

Điều trị

Chủ yếu là giải quyết nguyên nhân, đồng thời điều chỉnh chế độ ăn bổ sung sắt

• Bổ sung sắt bằng đường uống
  • 3-5 mg sắt nguyên tố/ kg/ngày. Thường dùng dạng kết hợp với acid folic.
  • Uống khi bụng đói, có thể uống trong bữa ăn trong trường hợp gây khó chịu cho dạ dày
  • Thời gian sử dụng 3-6 tháng;
  • Bổ sung vitamin C hoặc uống nước cam để tăng hấp thu sắt.
  • Tác dụng phụ có thể xảy ra do sắt uống như khó chịu ở bụng, buồn nôn, nôn, tiêu chảy, táo bón và phân sẫm màu.
• Điều trị nguyên nhân: Cần chẩn đoán và điều trị nguyên nhân gây thiếu sắt tránh gây thiếu sắt tái phát.
• Truyền máu: Hạn chế truyền máu (chỉ truyền khi thật sự cần thiết)

Nguyên tắc điều trị

• Hạn chế truyền máu, chỉ truyền máu trong trường hợp Thiếu máu nặng, mất bù.
• Tìm nguyên nhân và giải quyết nguyên nhân.
• Bổ sung các dạng chế phẩm sắt bằng truyền tĩnh mạch hoặc dung dịch uống, viên nén, khuyến khích sử dụng thuốc bổ sung sắt dạng uống.
• Chỉ định sử dụng sắt đường truyền tĩnh mạch trong các trường hợp:
  • Thiếu máu thiếu sắt nặng, rất nặng;
  • Cơ thể không hấp thu được sắt khi dùng dạng uống: cắt đoạn ruột, dạ dày, bệnh bẩm sinh. 

Các chế phẩm thuốc bổ sung sắt dạng uống

• Ferrous sulfate; ferrous gluconate; ferrous fumarate.
• Liều lượng: 2mg sắt/kg/ngày.
• Thời gian dùng thuốc: 3 tháng đến 12 tháng.

Lưu ý: Thuốc hấp thu tốt nhất khi uống vào lúc đói, tuy nhiên nếu bị kích ứng dạ dày thì có thể uống trong lúc ăn. Phân có màu đen, táo (không phải do xuất huyết tiêu hóa).

• Điều chỉnh chế độ ăn giàu sắt và bổ sung thêm vitamin C hoặc uống thêm nước cam, chanh để tăng khả năng hấp thu sắt.
• Chế độ ăn nhiều gan, huyết, thịt bò, sò huyết, củ dền, rau xanh đậm như rau muống, rau ngót, bó xôi, súp lơ xanh.
• Không uống nước trà.

Phòng ngừa Thiếu máu thiếu sắt

• Chế độ ăn đầy đủ, thức ăn giàu sắt cho bà mẹ đang mang thai
• Điều trị dự phòng bằng chế phẩm sắt
• Điều trị nguyên nhân làm giảm hấp thu sắt, giun sán, tiêu chảy…
• Thực hiện chế độ ăn cân đối giàu sắt, vitamin
• Không uống trà, cà phê ngay sau ăn làm giảm hấp thu sắt;
• Xổ giun định kỳ hàng năm cho trẻ em trên 12 tháng tuổi.
• Khám sức khỏe định kỳ để bảo vệ sức khỏe

Tài liệu tham khảo

[1] Michael Auerbach (2020), “Anemia caused by low iron in adults (Beyond the Basics)”.
[2] L. Kathleen Mahan, Janice L Raymond (2017), “Krause’s Food & the Nutrition Care Process”, p 631-636.[3] James L Harper (2020), “Iron deficiency anemia”.
[4] Bản tin Bệnh viện Truyền máu huyết học số 1/2018