Từ đầu năm 2024 đến nay, số ca mắc bệnh sởi tăng so với cùng kỳ năm 2023 và có xu hướng gia tăng tại một số địa phương. Ngày 27/8/2024, Uỷ ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh chính thức công bố dịch sởi, bệnh truyền nhiễm nhóm B trên toàn thành phố.

Người dân cần thường xuyên cập nhật thông tin về tình hình dịch bệnh, chủ động đưa trẻ em đi tiêm chủng vắc xin đầy đủ, đúng lịch theo hướng dẫn của ngành y tế và thực hiện các biện pháp phòng bệnh như hạn chế tụ tập đông người, thường xuyên rửa tay với xà phòng, sử dụng khẩu trang khi đến các địa điểm công cộng, khu vực tập trung đông người.

Bệnh sởi là gì?

Bệnh sởi là bệnh truyền nhiễm, lây truyền qua đường hô hấp do vi rút sởi gây nên. Bệnh chủ yếu gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, hay xảy ra vào mùa đông xuân, có thể xuất hiện ở người lớn do chưa được tiêm phòng hoặc đã tiêm phòng nhưng chưa được tiêm đầy đủ. Bệnh gây thành dịch nhanh chóng.

Bệnh có biểu hiện đặc trưng là sốt, viêm long đường hô hấp, viêm kết mạc và phát ban, có thể dẫn đến nhiều biến chứng như viêm phổi, viêm não, viêm tai giữa, viêm loét giác mạc, tiêu chảy…. có thể gây tử vong.

Bệnh lây truyền như thế nào?

Bệnh lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp. Đặc biệt lây lan nhanh trong cộng động trường học, nhà trẻ, mẫu giáo nếu trẻ bệnh không được cách ly.

Dấu hiệu nhận biết sởi

Thể bệnh điển hình có 4 giai đoạn

• Giai đoạn ủ bệnh: sau khi trẻ tiếp xúc với trẻ mắc bệnh sởi từ 7-21 ngày (trung bình 10 ngày).
• Giai đoạn khởi phát (hay còn gọi giai đoạn viêm long): 2-4 ngày. Trẻ Sốt cao, ho, chảy mũi và viêm kết mạc, đôi khi có viêm thanh quản cấp, có thể thấy hạt Koplik là các hạt nhỏ có kích thước 0,5-1 mm màu trắng/xám có quầng ban đỏ nổi gồ lên trên bề mặt niêm mạc má (phía trong miệng, ngang răng hàm trên).
• Giai đoạn toàn phát: bệnh biểu hiện rõ các triệu chứng. Kéo dài 2-5 ngày. Thường sau khi Sốt cao liên tục 3-4 ngày người bệnh bắt đầu phát ban, ban hồng dát sẩn, khi căng da thì ban biến mất, xuất hiện từ sau tai, sau gáy, trán, mặt, cổ dần lan đến thân mình và tứ chi, cả ở lòng bàn tay và gan bàn chân. Khi ban mọc hết toàn thân thì thân nhiệt giảm dần. Các mảng ban có thể dính vào nhau tạo thành mảng ban lớn đỏ da.
• Giai đoạn hồi phục: Ban nhạt màu dần rồi sang màu xám, bong vảy phấn sẫm màu, để lại vết thâm vằn da hổ và biến mất theo thứ tự như khi xuất hiện. Nếu không xuất hiện biến chứng thì bệnh tự khỏi. Có thể có ho kéo dài 1-2 tuần sau khi hết ban.

Thể không điển hình

• Biểu hiện lâm sàng có thể Sốt nhẹ thoáng qua, ho, chảy mũi nhẹ và phát ban ít, toàn trạng tốt. Thể này dễ bị bỏ qua, dẫn đến lây lan bệnh mà không biết.
• Trẻ cũng có thể Sốt cao liên tục, phát ban không điển hình, Phù nề tứ chi, đau mỏi toàn thân, thường có viêm phổi nặng kèm theo.

Bệnh sởi gây ra biến chứng gì ở trẻ em

• Bệnh sởi nặng hoặc biến chứng thường gặp ở trẻ suy dinh dưỡng. Đặc biệt trẻ bị thiếu vitamin A, bị suy giảm miễn dịch do HIV. Hầu hết trẻ bị sởi tử vong do các biến chứng.
• Do vi rút sởi: viêm phổi kẽ thâm nhiễm tế bào khổng lồ, viêm thanh khí phế quản, viêm cơ tim, viêm não, màng não cấp tính.
• Do bội nhiễm: Viêm phổi, viêm tai giữa, viêm dạ dày ruột…
• Do điều kiện dinh dưỡng và chăm sóc kém: viêm loét hoại tử hàm mặt (cam tẩu mã), viêm loét giác mạc gây mù lòa, suy dinh dưỡng…
• Các biến chứng khác: lao tiến triển, tiêu chảy. Phụ nữ mang thai: bị sởi có thể bị sảy thai, thai chết lưu, đẻ non hoặc trẻ bị nhẹ cân, hoặc thai nhiễm sởi tiên phát.

Chẩn đoán sởi bằng cách nào

Xét nghiệm

• Xét nghiệm cơ bản: Công thức máu, Xquang phổi
• Xét nghiệm phát hiện vi rút sởi:
• Xét nghiệm huyết thanh học: Lấy máu kể từ ngày thứ 3 sau khi phát ban tìm kháng thể IgM.
• Phản ứng khuếch đại gen (RT-PCR), phân lập vi rút từ máu, dịch mũi họng giai đoạn sớm nếu có điều kiện.

Chẩn đoán

Chẩn đoán trẻ mắc sởi, các bác sĩ sẽ dựa vào 3 yếu tố sau:

• Yếu tố dịch tễ: Có tiếp xúc với bệnh nhân sởi, có nhiều người mắc bệnh sởi cùng lúc trong gia đình hoặc trên địa bàn dân cư.
• Biểu hiện: Sốt, ho, viêm long (đường hô hấp, kết mạc mắt, tiêu hóa), hạt Koplik và phát ban đặc trưng của bệnh sởi.
• Xét nghiệm: phát hiện có kháng thể IgM đối với vi rút sởi.

Cách phân biệt bệnh sởi và một số bệnh khác

Cần chẩn đoán phân biệt với một số bệnh có phát ban dạng sởi:

• Rubella: Phát ban không có trình tự, ít khi có viêm long và thường có hạch cổ.
• Nhiễm enterovirus: Phát ban không có trình tự, thường nốt phỏng, hay kèm rối loạn tiêu hóa.
• Bệnh Kawasaki: Sốt cao khó hạ, môi lưỡi đỏ, hạch cổ, phát ban không theo thứ tự.
• Phát ban do các vi rút khác.
• Ban dị ứng: kèm theo ngứa, tăng bạch cầu ái toan.

Cách điều trị

• Nguyên tắc điều trị
  • Không có điều trị đặc hiệu, chủ yếu là điều trị hỗ trợ
  • Người bệnh mắc sởi cần được cách ly.
  • Phát hiện và điều trị sớm biến chứng.
  •  Không sử dụng corticoid khi chưa loại trừ sởi.
• Điều trị hỗ trợ
  • Vệ sinh da, mắt, miệng họng: không sử dụng các chế phẩm có corticoid.
  • Tăng cường dinh dưỡng.
  • Hạ sốt:
    • Áp dụng các biện pháp hạ nhiệt vật lý như lau nước ấm, chườm mát.
    • Dùng thuốc hạ Sốt paracetamol khi sốt cao.
  • Bồi phụ nước, điện giải qua đường uống. Chỉ truyền dịch duy trì khi người bệnh nôn nhiều, có nguy cơ Mất nước và rối loạn điện giải.
  • Bổ sung vitamin A
• Điều trị biến chứng (nếu có): Viêm phổi, tiêu lỏng, viêm kết mạc mắt…..

Phòng ngừa sởi

Phòng bệnh không đặc hiệu

• Cách ly người bệnh và vệ sinh cá nhân
• Phát hiện sớm và thực hiện cách ly đối với các đối tượng nghi sởi hoặc mắc sởi.
• Người bệnh sởi phải được cách ly tại nhà hoặc tại cơ sở điều trị theo nguyên tắc cách ly đối với bệnh lây truyền qua đường hô hấp.
• Sử dụng khẩu trang phẫu thuật cho người bệnh, người chăm sóc, tiếp xúc gần và nhân viên y tế.
• Hạn chế việc tiếp xúc gần không cần thiết của nhân viên y tế và người thăm người bệnh đối với người bệnh.
• Thời gian cách ly từ lúc nghi mắc sởi cho đến ít nhất 4 ngày sau khi bắt đầu phát ban.
• Tăng cường vệ sinh cá nhân, sát trùng mũi họng, giữ ấm cơ thể, nâng cao thể trạng để tăng sức đề kháng.
• Phòng lây nhiễm trong bệnh viện

Phòng bệnh chủ động bằng vắc-xin

• Thực hiện tiêm chủng 2 mũi vắc xin cho trẻ em trong độ tuổi tiêm chủng theo quy định tiêm chủng mở rộng quốc gia (mũi đầu tiên bắt buộc tiêm lúc 9 tháng tuổi)
• Tiêm vắc xin phòng sởi cho các đối tượng khác theo hướng dẫn của cơ quan chuyên môn.

Phòng lây nhiễm tại các cơ sở điều trị

• Thực hiện nghiêm ngặt việc cách ly các trường hợp bệnh nghi ngờ, có thể và xác định.
• Tuân thủ các biện pháp kiểm soát nhiễm khuẩn, phòng lây nhiễm đối với cán bộ y tế, người chăm sóc người bệnh và các người bệnh khác tại các cơ sở điều trị theo hướng dẫn của Bộ Y tế.

Bài viết được thực hiện bởi BS.CKII. Phạm Nguyễn Yến Trang, Phó Trưởng khoa Nhi, Bệnh viện Hoàn Mỹ Cửu Long.

Tài liệu tham khảo

1. Bộ Y tế thông tin về tình hình dịch bệnh sởi (2024)
2. Hướng dẫn và chẩn đoán bệnh sởi, Bộ Y tế (2014)
3. Phác đồ điều trị nhi đồng 1 (2020)
4. Phác đồ điều trị nhi đồng 2 (2016)