Các động mạch cảnh là hai động mạch chính mang máu giàu oxy từ tim đến não. Hai mạch máu này chạy dọc hai bên cổ. 

Hình mô tả vị trí động mạch cảnh trên cơ thể (Nguồn: Internet)

Khi mảng bám (chất béo, Cholesterol và các chất khác) tích tụ và hình thành dọc theo thành động mạch cảnh cùng với tổn thương mà nó gây ra được gọi là xơ vữa động mạch. Theo thời gian, thành của các động mạch bị ảnh hưởng dày lên và trở nên cứng, đồng thời mạch máu bị thu hẹp, làm hạn chế lưu lượng máu.

Nếu không được điều trị, bệnh Xơ vữa động mạch cảnh sẽ làm tăng nguy cơ đột quỵ. Đột quỵ xảy ra khi máu lưu thông lên não bị cản trở bởi mảng xơ vữa hoặc cục máu đông, khi các mảng xơ vữa vỡ ra và di chuyển đến các động mạch nhỏ hơn trong não hoặc khi một mạch máu trong não bị vỡ. Việc thiếu Oxy và các chất dinh dưỡng thiết yếu khác có thể gây tổn thương não vĩnh viễn hoặc thậm chí gây tử vong.

Các yếu tố nguy cơ

Các yếu tố nguy cơ là những yếu tố góp phần tăng cơ hội phát triển bệnh. Vậy đối với bệnh động mạch cảnh đó là:

• Tuổi tác.
• Huyết áp cao.
• Bệnh tiểu đường.
• Hút thuốc lá.
• Cholesterol cao.
• Bệnh động mạch vành (CAD). 
• Béo phì. 
• Không hoạt động thể chất. 
• Tiền sử gia đình bị Xơ vữa động mạch và/hoặc đột quỵ. 

Vì sao phải thực hiện sàng lọc động mạch cảnh?

Kiểm tra động mạch cảnh với mục đích khám sàng lọc tìm ra bệnh trước khi các triệu chứng bắt đầu, giúp phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm nhất và có thể điều trị được. 

Vì sao chúng ta nên kiểm tra động mạch cảnh? (Nguồn: Internet)

Có rất nhiều phương pháp kiểm tra động mạch cảnh, tuy nhiên tùy vào nhu cầu của mỗi cá nhân và dựa trên các yếu tố như tuổi tác, giới tính, tiền sử gia đình mà người bệnh sẽ được chỉ định kỹ thuật phù hợp. 

Trong sàng lọc động mạch cảnh, những người không có dấu hiệu hoặc triệu chứng của bệnh động mạch cảnh được siêu âm chụp động mạch cảnh, chẳng hạn như:

• Phối hợp siêu âm thường và siêu âm doppler động mạch cảnh.
• Siêu âm độ dày lớp nội mạc động mạch cảnh (IMT).

Siêu âm là một cách an toàn và không gây đau đớn đánh giá hình ảnh của các cơ quan được thăm dò bằng cách sử dụng sóng siêu âm, thông thường liên quan đến việc sử dụng một đầu dò để đưa sóng siêu âmđi qua các cơ quan cần đánh giá. Siêu âm Doppler là một kỹ thuật siêu âm đặc biệt để đánh giá lưu lượng máu – bao gồm cả tốc độ và hướng của dòng máu.

– Siêu âm động mạch cảnh sử dụng kết hợp siêu âm thông thường và siêu âm Doppler để:

• Đánh giá lưu lượng máu trong động mạch cảnh.
• Đo tốc độ của dòng máu.
• Ước tính đường kính của mạch máu và mức độ tắc nghẽn, nếu có.

– Độ dày lớp nội mạc động mạch cảnh (IMT) sử dụng hình ảnh siêu âm của các động mạch cảnh để đo độ dày của hai lớp trong cùng (lớp nội mạc và lớp giữa) của thành động mạch cảnh và giúp xác định sự tích tụ mảng bám. Sự dày lên bất thường của thành động mạch có thể báo hiệu sự phát triển của bệnh tim mạch.

Ai nên xem xét sàng lọc động mạch cảnh?

Đối tượng nào nên thực hiện sàng lọc động mạch cảnh? (Nguồn: Internet)

Các hướng dẫn chung của Tổ chức Đại học Tim mạch Hoa Kỳ, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, Hiệp hội Đột quỵ Hoa Kỳ và các nhóm chăm sóc sức khỏe khác ban hành gợi ý rằng có thể cân nhắc thực hiện siêu âm duplex động mạch cảnh cho những người mắc bệnh động mạch ngoại biên, bệnh động mạch vành, phình động mạch chủ do Xơ vữa động mạch không có triệu chứng. Hoặc ít nhất hai yếu tố nguy cơ đột quỵ bao gồm:

• Huyết áp cao.
• Cholesterol cao.
• Hút thuốc lá.
• Người thân trong gia đình bị Xơ vữa động mạch phát triển trước 60 tuổi.
• Tiền sử gia đình bị đột quỵ do Thiếu máu cục bộ.

Theo hướng dẫn của Hiệp hội Y học Mạch máu, siêu âm duplex động mạch cảnh có thể có lợi cho việc đánh giá nguy cơ đột quỵ ở những người từ 55 tuổi trở lên có các yếu tố nguy cơ tim mạch như tiền sử:

• Huyết áp cao.
• Bệnh tiểu đường.
• Hút thuốc.
• Cholesterol cao.
• Bệnh tim mạch đã biết.

Các hướng dẫn của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ cũng nêu rõ rằng siêu âm duplex động mạch cảnh là một phương pháp hợp lý cho những người bệnh không có triệu chứng với tiếng thổi động mạch cảnh, một âm thanh bất thường có thể cho thấy dòng máu chảy qua chỗ hẹp, được phát hiện bằng ống nghe khi đặt trên động mạch cảnh ở cổ.

Những ưu điểm và rủi ro của sàng lọc động mạch cảnh là gì?

Ưu điểm

• Siêu âm là chẩn đoán không xâm lấn (không dùng kim hoặc tiêm).
• Thỉnh thoảng, siêu âm có thể gây khó chịu tạm thời nhưng không gây đau đớn.
• Siêu âm phổ biến rộng rãi, dễ sử dụng và ít tốn kém hơn so với hầu hết các phương pháp chẩn đoán hình ảnh khác.
• Không sử dụng bức xạ.
• Quét siêu âm cho hình ảnh rõ ràng về các mô mềm không hiển thị rõ trên hình ảnh X-quang.
• Siêu âm có thể cho phép phát hiện để can thiệp sớm bệnh tim mạch.
• Nếu kiểm tra siêu âm động mạch cảnh cho thấy hẹp một hoặc cả hai động mạch cảnh, có thể tiến hành điều trị để khôi phục dòng máu lưu thông tự do lên não. Kết quả là nhiều cơn đột quỵ được ngăn chặn.

Rủi ro

• Kết quả dương tính giả có thể xảy ra. Kiểm tra siêu âm có thể tạo ra kết quả gợi ý tắc nghẽn khi không có.
• IMT động mạch cảnh phụ thuộc vào cả chuyên môn của Bác sĩ siêu âm và độ phân giải của máy siêu âm được sử dụng.

Điều trị bệnh động mạch cảnh

Phương pháp điều trị bệnh động mạch cảnh có thể bao gồm thuốc giảm mức Cholesterol và huyết áp cao, thay đổi lối sống (bao gồm chế độ ăn uống lành mạnh, tập thể dục và không hút thuốc) và các thủ thuật can thiệp như nong mạch cảnh và đặt stent hoặc các thủ thuật phẫu thuật như cắt bỏ nội mạc động mạch cảnh để phục hồi  lưu lượng  máu đầy  đủ đến não. 

Điều trị động mạch cảnh tại Bệnh viện Quốc tế Vinh (Nguồn: Internet)

Trong nong mạch và đặt stent mạch máu, một ống thông có bóng được đưa vào để mở động mạch và một ống lưới kim loại gọi là stent được đặt tại vị trí tắc nghẽn để giữ cho động mạch luôn mở. Trong phẫu thuật cắt bỏ nội mạc động mạch cảnh, sự tích tụ mảng bám được phẫu thuật loại bỏ. 

Bạn có thể sàng lọc động mạch cảnh khi đến khám và tư vấn tại Bệnh viện Quốc tế Vinh với đội ngũ chuyên môn giàu kinh nghiệm cùng hệ thống máy móc hiện đại, tân tiến. 

Thạc sĩ Bác sĩ Nội trú Nguyễn Hồng Quân – Khoa Chẩn đoán hình ảnh