Các bệnh do phế cầu khuẩn và biện pháp phòng ngừa sớm

Contents

Phế cầu khuẩn là gì?

Phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae) là một tác nhân gây bệnh nguy hiểm, đặc biệt đối với trẻ em, người cao tuổi và người có hệ miễn dịch suy yếu. Bệnh do phế cầu khuẩn có thể dẫn đến nhiều bệnh lý nghiêm trọng như viêm phổi, viêm tai giữa, viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết. Dù đã có nhiều tiến bộ trong y học, gánh nặng bệnh tật do phế cầu vẫn còn rất lớn trên toàn cầu.

Bài nghiên cứu này tổng hợp các thông tin về dịch tễ học, tác nhân gây bệnh, phương thức lây truyền, triệu chứng lâm sàng, biến chứng và các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, đặc biệt là vai trò của vắc xin, nhằm cung cấp một cái nhìn toàn diện về các bệnh lý do phế cầu khuẩn.

Tình hình dịch tễ học trên thế giới và tại Việt Nam

Tình hình trên thế giới

Phế cầu khuẩn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em dưới 5 tuổi, chiếm tới 11% tổng số ca tử vong. Các bệnh do phế cầu gây ra bao gồm viêm phổi, viêm tai giữa, viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết. Viêm phổi là một trong những bệnh lý phổ biến nhất, với số liệu cho thấy cứ mỗi 20 giây lại có một trẻ em tử vong do viêm phổi. Viêm tai giữa cấp cũng rất phổ biến ở trẻ em dưới 5 tuổi, với khoảng 350 triệu ca mắc mỗi năm. Viêm màng não do phế cầu có tỷ lệ mắc cao, dao động từ 3,5 đến 7,4 trường hợp trên 100.000 dân mỗi năm trên toàn thế giới, để lại nhiều di chứng nặng nề như suy giảm khả năng học tập, mất thính lực và co giật.

Tình hình tại Việt Nam

Tại Việt Nam, phế cầu khuẩn là một trong những nguyên nhân chính gây viêm phổi. Hàng năm, có khoảng 2,9 triệu ca viêm phổi được ghi nhận, trong đó có tới 4.000 trẻ em tử vong. Tỷ lệ tử vong trung bình do viêm phổi là 10-20%, thậm chí có thể lên tới hơn 50% ở trẻ nhỏ. Tình trạng này cho thấy gánh nặng bệnh tật do phế cầu khuẩn tại Việt Nam là rất đáng quan ngại, đòi hỏi các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Tác nhân gây bệnh

Phế cầu khuẩn (Streptococcus pneumoniae) là một loại vi khuẩn Gram dương, có thể gây bệnh khi hệ miễn dịch của cơ thể bị suy yếu. Đây là tác nhân chính gây ra các bệnh lý nguy hiểm như viêm phổi cộng đồng, viêm màng não ở trẻ em và người già, cũng như nhiễm trùng huyết ở những người có bệnh nền, đặc biệt là người nhiễm HIV.

Phương thức lây truyền

Phế cầu khuẩn lây lan rất dễ dàng qua đường hô hấp. Vi khuẩn có thể truyền từ người sang người thông qua các giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi, hôn, hoặc dùng chung các vật dụng cá nhân. Ngoài ra, việc tiếp xúc với người mang mầm bệnh nhưng không có triệu chứng cũng là một con đường lây truyền phổ biến

Biểu hiện lâm sàng

Bệnh do phế cầu khuẩn thường khởi phát đột ngột với các triệu chứng như Sốt cao, đau ngực, khó thở và ho có đờm. Ở trẻ nhỏ, các dấu hiệu ban đầu có thể là sốt, nôn mửa và co giật. Các triệu chứng khác sẽ phụ thuộc vào vị trí vi khuẩn xâm nhập, chẳng hạn như viêm màng não hoặc nhiễm trùng huyết.

Biến chứng từ phế cầu khuẩn

Các bệnh do phế cầu có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, bao gồm:

Viêm phổi: Gây suy hô hấp, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ nhỏ và người cao tuổi.
Viêm tai giữa: Có thể gây tổn thương thính giác vĩnh viễn.
Viêm màng não: Dễ để lại di chứng thần kinh nặng nề, thậm chí tử vong.
Nhiễm khuẩn huyết và sốc nhiễm trùng: Một biến chứng cực kỳ nguy hiểm, có tỷ lệ tử vong cao.

Các biện pháp phòng ngừa bệnh

Bệnh lý do phế cầu ở Việt Nam gây ra gánh nặng kinh tế-y tế-xã hội thật sự cần đáng quan tâm. Tình hình đề kháng kháng sinh của phế cầu ngày càng nghiêm trọng. Tính cấp thiết của việc phòng ngừa bệnh lý do nhiễm phế cầu cần thực hiện:

Nuôi con bằng sữa mẹ: Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời giúp tăng cường hệ miễn dịch.
Vệ sinh môi trường: Đảm bảo môi trường sống sạch sẽ, thông thoáng để hạn chế sự lây lan của vi khuẩn.
Dinh dưỡng hợp lý: Cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng để tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.
Giữ ấm cơ thể: Đặc biệt đối với trẻ em, việc giữ ấm giúp phòng tránh các bệnh về đường hô hấp.

Tiêm phòng vắc-xin là biện pháp hiệu quả, đơn giản và ít tốn kém nhất để phòng ngừa các bệnh lý do phế cầu khuẩn. Vắc xin giúp bảo vệ cơ thể chống lại các chủng phế cầu phổ biến, vốn là nguyên nhân chính gây ra các trường hợp bệnh nặng.

Hiện nay, có hai loại vắc xin phế cầu chính được sử dụng rộng rãi:

Vắc-xin Synflorix (Phế cầu 10) (Bỉ): Được chỉ định cho trẻ từ 6 tuần đến 5 tuổi để phòng ngừa bệnh viêm phổi, viêm màng não, viêm tai giữa, nhiễm trùng huyết.
Vắc-xin Prevenar 13 (Phế cầu 13) (Mỹ): Được chỉ định cho trẻ từ 2 tháng – 5 tuổi, trẻ trên 5 tuổi và người lớn, đặc biệt là người cao tuổi và người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh tim mạch, tiểu đường, huyết áp, hút thuốc lá…để phòng ngừa bệnh viêm phổi, viêm màng não, viêm tai giữa, nhiễm trùng huyết.

Nhận thức và phòng bệnh

Bệnh do phế cầu khuẩn vẫn là một mối đe dọa sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng. Việc nhận thức đúng đắn về tác nhân gây bệnh, các con đường lây truyền và biến chứng là rất quan trọng. Mặc dù các biện pháp phòng ngừa không đặc hiệu như vệ sinh cá nhân và môi trường có vai trò nhất định, chủng ngừa vắc xin vẫn là giải pháp hiệu quả và toàn diện nhất để giảm thiểu gánh nặng bệnh tật và tử vong do phế cầu khuẩn gây ra.

Tài liệu tham khảo

[1] Hội hô hấp TP.HCM. (n.d.). Bệnh viêm phổi ở trẻ em.
[2] Y tế dự phòng. (n.d.). Khắc chế phế cầu khuẩn, bảo vệ trẻ em
[3] Hội y học dự phòng Việt Nam. (2021), Lịch tiêm chủng vắc xin cho mọi lứa tuổi ở Việt Nam. NXB Y học Hà Nội.
[4] Bennett, J. E., Dolin, R., & Blaser, M. J. (2019). Mandell, Douglas, and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases (9th ed.). Elsevier.
[5] MSD Manuals. (n.d.). Nhiễm phế cầu khuẩn
[6] Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (n.d.) .Recommended Immunization Schedule for Persons Aged 0 Through 18 Years và Recommended Adult Immunization Schedule, by Vaccine and Age Group.