Khi mỡ máu tăng cao, chúng ta nghĩ đến các biến chứng Xơ vữa động mạch gây đau tim, đột quỵ não. Nhưng đó cũng có thể là nguy cơ gây bệnh viêm tụy cấp, mà nhiều người còn chủ quan. Mỡ máu có nhiều thành phần nhưng chỉ số triglyceride tăng cao mới có thể gây viêm tụy cấp. Khi nồng độ triglyceride vượt quá 5.6 mmol/L (lớn hơn 500 mg/dl), nguy cơ viêm tụy cấp tăng đáng kể. Đây là nguyên nhân phổ biến thứ ba gây viêm tụy cấp sau rượu và sỏi mật.

Vào ngày 12 tháng 3 vừa qua, Khoa cấp cứu BV Hoàn Mỹ Sài Gòn (Quận Phú Nhuận, TPHCM) tiếp nhận người bệnh N.T.L.A sinh năm 1975 với tình trạng đau bụng vùng thượng vị dữ dội kèm chướng bụng, nôn ói nhiều. Sau khi được các bác sĩ thăm khám và chỉ định làm các xét nghiệm cận làm sàng, bệnh nhân được chẩn đoán viêm tụy cấp với nồng độ tăng triglycerid máu “siêu khủng” 119 mmol/L, gấp 60 lần so với bình thường (nồng độ bình thường <1.7 mmol/L), huyết thanh trắng đục như sữa. Người bệnh được tiếp tục điều trị tại khoa Nội Tiêu Hóa.

Hình 1: Hình ảnh minh họa Viêm Tụy

BS. Hồ Quang Thuận, khoa Tiêu hóa, Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn cho biết, khi tiếp nhận điều trị người bệnh bị viêm tụy cấp thể Phù nề grade D, do tăng triglyceride máu rất nặng. Mặc dù nồng độ triglyceride rất cao nhưng không có các dấu hiệu của viêm tụy cấp nặng như suy tạng, rối loạn chuyển hóa kiềm toan,… nên các bác sĩ quyết định điều trị nội khoa bằng Insulin cho người bệnh thay vì chỉ định thay huyết tương. Sau 1 ngày điều trị, tình trạng người bệnh đáp ứng điều trị “ngoạn mục”, nồng độ triglyceride giảm dần về ngưỡng an toàn từ 119 mmol/l xuống còn 87.88 mmol/l, đến ngày thứ 3 giảm còn 7,88 mmol/L.  Người bệnh giảm đau bụng, bớt chướng bụng, sinh hiệu dần ổn định, các xét nghiệm đánh giá diễn tiến viêm tụy đều bình thường. Đến sáng 17/3, người bệnh không sốt, tỉnh táo, hết đau bụng, ăn uống bình thường nên được cho xuất viện.

BS. Hồ Quang Thuận cho biết bệnh viêm tụy cấp là một quá trình tổn thương viêm cấp tính của tuyến tụy, do các dịch tiêu hóa của tụy sản xuất ra được hoạt hóa ngay tại tụy gây ra tiêu hủy mô tụy. Bệnh thường xảy ra đột ngột với những triệu chứng như đau bụng vùng trên rốn, đau liên tục tăng dần, đạt đỉnh sau 30 phút và kéo dài trong nhiều giờ, cơn đau có thể lan ra sau lưng kèm nôn ói nhiều, chướng bụng… Bệnh cảnh lâm sàng đa dạng, phức tạp từ viêm tụy cấp nhẹ đến mức độ nặng (thể hoại tử) với các biến chứng suy đa tạng nặng nề và tỉ lệ tử vong cao.

Có rất nhiều nguyên nhân gây ra viêm tuỵ cấp, nhưng 3 nguyên nhân thường gặp nhất là do Sỏi mật và do rượu và do tăng triglyceride máu và nguyên nhân do tăng triglyceride có xu hướng ngày càng tăng.

“Trong đó viêm tụy cấp do tăng triglyceride thường dễ bị bỏ sót trong chẩn đoán, vì chỉ phát hiện khi xét nghiệm thấy chỉ số triglyceride trong máu rất cao hoặc thấy mẫu máu đục như sữa. Tình trạng tăng triglyceride cũng ít biểu hiện triệu chứng lâm sàng. Biểu hiện của viêm tụy cấp do tăng triglyceride cũng giống như viêm tụy cấp do các nguyên nhân khác”, BS Thuận cho biết.

Xét nghiệm trước điều trị

Xét nghiệm sau điều trị

Theo BS. Thuận, điều trị viêm tụy cấp hiện nay có nhiều tiến bộ và ngày càng chú trọng điều trị nguyên nhân bên cạnh biện pháp hỗ trợ, hồi sức. Điều trị tình trạng tăng triglyceride máu có nhiều phương pháp điều trị như thuốc uống, dùng insulin hoặc thay huyết tương. Trong đó thay huyết tương là lựa chọn hàng đầu trong điều trị viêm tuỵ cấp nặng do tăng triglyceride nhằm loại bỏ nhanh chóng các lipoprotein trong máu, tuy nhiên phương pháp này có chi phí rất cao. Sau khi đã điều trị ổn định, cần tìm nguyên nhân gây tăng triglyceride để loại bỏ đồng thời với việc kiểm soát nồng độ chất này trong máu nhằm tránh gây ra những đợt viêm tụy cấp tái diễn tiếp theo. 

Một số nguyên nhân được cho là gây ra rối loạn triglyceride bao gồm tình trạng thừa cân béo phì, lười vận động, sử dụng đồ uống có cồn thường xuyên, chế độ ăn nhiều chất béo ít chất xơ hoặc do các bệnh lý như đái tháo đường, suy giáp, lupus… Trong đó nguyên nhân thường gặp nhất của tăng triglyceride máu nặng ở người trưởng thành là tăng triglyceride máu có tính gia đình, một tình trạng di truyền nhiễm sắc thể trội với tỉ lệ hiện mắc từ 1-2% đến 5-10% dân số. Chính vì vậy, việc khám sức khỏe định kỳ là hết sức quan trọng trong việc phát hiện sớm bệnh lý và điều trị để tránh các biến chứng nặng nề xảy ra thậm chí có thể đe dọa đến tính mạng người bệnh.

Khuyến cáo phòng ngừa bệnh viêm tuỵ cấp

Bác sĩ Thuận khuyến cáo để phòng bệnh viêm tụy cấp không nên uống rượu bia, thức uống có cồn; ăn uống khoa học, vệ sinh với chế độ ăn giảm tinh bột, hạn chế chất béo bão hòa, tăng cường nhiều rau xanh trái cây, luyện tập thể dục thể thao tối thiểu 30 phút mỗi ngày. Đối với những người mắc bệnh đái tháo đường, thừa cân béo phì, mỡ máu, sỏi mật,… nên khám định kỳ để quản lý tốt bệnh nền, tránh để biến chứng gây viêm tụy cấp.

Hình 2: Bs. Hồ Quang Thuận thăm khám chị A.

BS. Hồ Quang Thuận – khoa Tiêu hóa – Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn