Những điều cần biết về suy hô hấp cấp

Thế nào là suy hô hấp cấp

Suy hô hấp là tình trạng hệ hô hấp không đủ khả năng trao đổi khí theo nhu cầu cơ thể gây giảm oxy máu hoặc tăng khí cacbonic máu, dẫn đến rối loạn chức năng cơ quan, đe dọa tính mạng. Suy hô hấp có thể xảy ra khi tổn thương 1 trong 4 giai đoạn của quá trình hô hấp: Thông khí, trao đổi khí tại phổi, vận chuyển khí trong máu, hô hấp tế bào. Vì vậy suy hô hấp là một hội chứng do các bệnh lý khác nhau gây nên.

Suy hô hấp cấp được phân thành 3 nhóm:

Suy hô hấp do giảm oxy máu khi PaO₂ dưới 60mmHg khi thở khí phòng
Suy hô hấp do tăng CO₂ máu khi PaCO₂ trên 50mmHg
Suy hô hấp thể hỗn hợp khi có kèm theo cả giảm PaO₂ và tăng PaCO₂

Nguyên nhân

Bệnh của cơ quan hô hấp

Tắc nghẽn đường hô hấp trên.
Bệnh tắc nghẽn đường hô hấp dưới như COPD, hen phế quản, xơ hóa nang, hội chứng viêm tiểu phế quản bít tắc.
Bệnh của nhu mô phổi như :viêm phổi, đụng giập phổi, xuất huyết phế nang, tổn thương phổi cấp liên quan đến truyền máu, tích tụ protein ở phế nang, xẹp phổi.
Khuyết tật cơ học của thành ngực như gù vẹo cột sống, dị dạng lồng ngực.

Bệnh mạch máu phổi

Tắc mạch máu phổi, tăng áp phổi, shunt phải-trái trong phổi (dị dạng động tĩnh mạch phổi).

Bệnh của tim

Phù phổi cấp do tim, cung lượng tim thấp, shunt phải – trái trong tim

Bệnh thần kinh cơ

Nhược cơ, xơ cứng cột bên teo cơ, hội chứng Guillain-Barré, chấn thương tủy sống, tổn thương dây thần kinh ngoại biên. Độc tố thần kinh như uốn ván, ngộ độc phospho hữu cơ, rắn hổ cắn… Bệnh cơ, loạn dưỡng cơ, viêm đa cơ hoặc viêm da và cơ, rối loạn chức năng cơ hoành.

Bệnh hệ thống thần kinh trung ương

Ức chế trung tâm hô hấp do quá liều thuốc giảm đau an thần, thuốc gây nghiện, kiềm chuyển hoá.
Tổn thương thân não như khối choán chỗ, tai biến mạch máu não, chấn thương.

Các nguyên nhân khác

Do độ cao hay hít khí độc, béo phì, nhiễm khuẩn huyết, toan chuyển hóa, cổ chướng quá to, hội chứng khoang ổ bụng, hội chứng ngưng thở khi ngủ, thiếu máu, Carboxyhemoglobin và tăng nhu cầu chuyển hóa tổ chức.

Triệu chứng suy hô hấp cấp

Khó thở

Khó thở là cảm giác khó khăn hoặc không thoải mái trong khi hít thở vì không lấy được đủ không khí để thở. Khó thở biểu hiện qua nhịp thở và biên độ thở. Trong suy hô hấp nhịp thở có thể tăng hoặc giảm.

Xanh tím

Xanh tím là hiện tượng một vùng da và niêm mạc trên cơ thể xuất hiện một màu xanh hoặc tím nhẹ bất thường. Tình trạng này xuất hiện do nồng độ oxy trong tế bào hồng cầu thấp hoặc có thể là do người bệnh mắc phải rối loạn thu nạpoxy. Bệnh nhân suy hô hấp sẽ không có biểu hiện xanh tím nếu thiếu máu.

Tim mạch

Suy hô hấp có thể làm thay đổi nhịp tim và huyết áp. Bệnh nhân suy hô hấp có thể có nhịp nhanh xoang, cơn nhịp nhanh (flutter nhĩ, rung nhĩ, cơn nhịp nhanh bộ nối) và rung thất thường là biểu hiện cuối cùng. Sau đó bệnh nhân có thể ngưng tim do thiếu oxy máu nặng hoặc tăng PaCO₂ quá mức, cần cấp cứu ngay.

Tri giác

Suy hô hấp có thể làm rối loạn tri giác. Bệnh nhân có thể giãy giụa, lẫn lộn, li bì, lờ đờ hoặc hôn mê.

Phổi và các cơ hô hấp

Tùy theo nguyên nhân gây suy hô hấp có thể nghe được ran ở phổi hoặc có biểu hiện tràn khí màng phổi, tràn dịch màng phổi, xẹp phổi…
Nếu liệt cơ gian sườn sẽ có biểu hiện lồng ngực xẹp khi hít vào.
Liệt cơ hoành sẽ có biểu hiện vùng thượng vị không phồng lên khi hít vào, cơ ức đòn chũm và cơ thang co kéo.

Chẩn đoán

Khí máu động mạch

Phương pháp giúp xác định suy hô hấp và loại suy hô hấp

Suy hô hấp giảm oxy khi PaO₂ dưới 60mmHg khi thở khí phòng
Suy hô hấp tăng CO₂ khi PaCO₂ trên 50mmHg

Các cận lâm sàng khác tìm nguyên nhân

Công thức máu, NT – Pro BNP
X-quang ngực thẳng
Điện tim, Siêu âm Doppler tim
Chụp cắt lớp vi tính lồng ngực
Chụp cắt lớp vi tính hoặc Cộng hưởng từ sọ não
Đo điện cơ, chọc dịch não tủy…

Điều trị

Khai thông đường thở

Phải nhanh chóng đảm bảo tình trạng thông khí thỏa đáng cho bệnh nhân bằng cách:

Nâng hàm, đặt đầu ngửa ra sau để đường thở được thẳng nhất, kéo lưỡi khi lưỡi tụt
Lấy bỏ dị vật trong dường hô hấp, hút sạch đàm rãi trong khí phế quản
Đặt nội khí quản khẩn cấp khi bệnh nhân bị suy hô hấp cấp mức độ nguy kịch, có giảm oxy

Liệu pháp oxy

Có rất nhiều cách để đưa oxy vào phổi của người bệnh, tùy theo mức độ bệnh mà bác sĩ sẽ chỉ định liệu pháp oxy phù hợp.

Thở oxy qua ống thông mũi: Ống nhựa gắn với bình oxy được đặt vào mũi của người bệnh.
Thở oxy qua mặt nạ có túi dự trữ: Người bệnh được đeo mặt nạ gắn vào túi khí để lượng oxy vào phổi nhiều hơn.

Thông khí nhân tạo

(Được áp dụng khi các biện pháp trên thất bại)

Thông khí nhân tạo không xâm nhập áp lực dương: Máy thở hỗ trợ thông khí cho bệnh nhân qua mặt nạ (mũi, mũi miệng)
Thông khí nhân tạo xâm nhập: Máy thở hỗ trợ thuông khí cho bệnh nhân qua nội khí quản khi biện pháp thông khí nhân tạo không xâm nhập có chống chỉ định hoặc thất bại

Điều trị thuốc

Bác sĩ có thể chỉ định sử dụng một số loại thuốc nhằm điều trị nguyên nhân hoặc cải thiện triệu chứng, gồm:

Thuốc kháng sinh: Dùng để điều trị các nhiễm trùng ở phổi như viêm phổi.
Thuốc giãn phế quản: Giúp mở đường thở, hoặc điều trị các cơn hen suyễn.
Corticoid: Điều trị các triệu chứng viêm đường thở.

Các phương pháp điều trị khác

Chọc dẫn lưu trong tràn khí , tràn dịch màng phổi để giải áp
Hỗ trợ dinh dưỡng
Vật lý trị liệu
Phục hồi chức năng phổi

Phòng ngừa

Không phải tất cả các nguyên nhân gây suy hô hấp cấp tính đều có thể phòng ngừa được. Tuy nhiên, trong trường hợp suy hô hấp do viêm phổi và một số bệnh liên quan đến đường thở khác, mỗi người đều có thể thực hiện một số cách phòng tránh dưới đây để bảo vệ phổi của mình:

Thực hiện các biện pháp giữ cho phổi khỏe mạnh như không hút thuốc lá, hạn chế rượu bia, không lạm dụng thuốc khi không có chỉ định từ bác sĩ.
Tuân thủ đúng phác đồ điều trị theo chỉ định của bác sĩ khi bạn mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) hoặc các bệnh lý khác.
Thay đổi lối sống, sinh hoạt lành mạnh như chế độ ăn uống khoa học, cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng; tập luyện thể dục, thể thao; kiểm soát cân nặng hợp lý; cân bằng cảm xúc, hạn chế căng thẳng để có giấc ngủ chất lượng.

Tầm soát

Suy hô hấp cấp tính là một tình trạng y tế nghiêm trọng có nhiều nguyên nhân tiềm ẩn. Các triệu chứng bao gồm rối loạn tri giác, thở nhanh, khó thở, xanh tím. Bệnh nhân cần nhập viện ngay khi có các dấu hiệu đầu tiên của suy hô hấp để ngăn ngừa bệnh nặng hơn.

Bài viết được thực hiện bởi BS. Thạch Sô Rây Da, khoa Cấp Cứu, Bệnh viện Hoàn Mỹ Cửu Long.

Tài liệu tham khảo

Hướng dẫn chẩn đoán và xử trí hồi sức tích cực Bộ Y Tế (Ban hành kèm theo Quyết định số 1493/QĐ-BYT ngày 22/4/2015)
Bài giảng Hồi sức Cấp cứu – Chống độc sau đại học, Trường Đại học Y Dược Cần Thơ
Bài giảng Hồi sức Cấp cứu – Chống độc, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh